Tham gia hội thảo có Lãnh đạo Viện Nhà nước và Pháp luật, các thành viên đề tài, cán bộ Viện cũng như khách mời là một số nhà nghiên cứu về tố tụng dân sự.
TS. Nguyễn Thị Thu Thủy (ngoài cùng bên trái), Chủ nhiệm đề tài
Mở đầu hội thảo, TS. Nguyễn Thị Thu Thủy giới thiệu tổng quan về mục tiêu và nội dung nghiên cứu của đề tài, đó là gợi mở và cung cấp luận cứ khoa học cho việc thúc đẩy tiếp cận công lý trong tố tụng dân sự ở Việt Nam hiện nay. Để làm được điều này, Chủ nhiệm đề tài mong muốn Hội thảo làm rõ được khái niệm tiếp cận công lý trong tố tụng dân sự; phân tích, đánh giá thực trạng tiếp cận công lý trong tố tụng dân sự ở nước ta hiện nay. Từ đó, các báo cáo đưa ra dự báo về nhu cầu, phân tích và đề xuất các phương hướng đảm bảo tiếp cận công lý trong tố tụng dân sự ở Việt Nam trong thời gian tới.
Tiếp theo, TS. Nguyễn Thị Hường (Viện Nhà nước và Pháp luật) trình bày tham luận “Thực tiễn đảm bảo tiếp cận công lý trong thực hiện quyền và nghĩa vụ của đương sự trong tố tụng dân sự”. Tác giả đi sâu vào nghiên cứu, phân tích thực trạng quyền và nghĩa vụ của đương sự trong tố tụng dân sự thông qua các quyền tiếp cận công lý trong các quy định về quyền và nghĩa vụ của đương sự. Theo tác giả, với mục tiêu cuối cùng là công lý được thực thi hay nói cách khác là vụ việc được giải quyết một cách thực sự công minh, minh bạch và đúng pháp luật thì quyền tiếp cận công lý trong các quy định về quyền, nghĩa vụ của đương sự được thể hiện thông qua các khía cạnh là quyền tiếp cận thông tin, quyền được trợ giúp pháp lý, quyền được tham gia vào quá trình tố tụng, quyền được đưa ra yêu cầu. TS. Nguyễn Thị Hường đã đưa ra được một số vấn đề lý luận và phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện các quyền nêu trên của đương sự trong quá trình tố tụng.
ThS. Nguyễn Đình Phong (Đại học Xây dựng) trình bày tham luận
Sau đó, Hội thảo cùng nghe tham luận “Đánh giá hiệu quả giải quyết tranh chấp tại Tòa án ở Việt Nam hiện nay” của ThS. Nguyễn Đình Phong (Khoa Luật, Đại học Xây dựng). Tham luận đã phân tích, đánh giá thực trạng giải quyết tranh chấp tại Tòa án ở Việt Nam hiện nay dựa trên các số liệu thực tế trong báo cáo tổng hợp của Tòa án, từ đó nhận xét về hiệu quả giải quyết tranh chấp trên ba yếu tố: tính chính xác của bản án, quyết định của Tòa án; tính kịp thời của quá trình tố tụng; chi phí tố tụng. Qua phân tích về thực trạng, tác giả đã chỉ ra một số nguyên nhân tác động đến hiệu quả giải quyết tranh chấp tại Tòa án và đưa ra một số phương hướng hoàn thiện pháp luật.
Tham luận thứ ba tại Hội thảo, “Quan điểm bảo đảm tiếp cận công lý trong tố tụng dân sự ở Việt Nam hiện nay”, do TS. Trần Văn Biên (Viện Nhà nước và Pháp luật) trình bày. Đầu tiên, tác giả đưa ra quan niệm về công lý từ góc độ thủ tục và cách vận dụng lý thuyết đó vào lĩnh vực tố tụng dân sự. Qua đó, TS. Trần Văn Biên đưa ra hai quan điểm đảm bảo tiếp cận công lý trong tố tụng dân sự, đó là: (1) Quan điểm truyền thống: Tiếp cận công lý trong tố tụng dân sự là tiếp cận công lý tại tòa án. Theo đó, tiếp cận công lý có thể được hiểu là khả năng tiếp cận tới hay khả năng đạt được sự công bằng trong thủ tục giải quyết các vụ việc dân sự tại tòa án; (2) Quan điểm hiện đại: Tiếp cận công lý trong tố tụng dân sự không chỉ là tiếp cận công lý tại tòa án mà còn được hiểu là khả năng đạt được sự công bằng trong việc giải quyết các vấn đề dân sự (khả năng của người dân khi gặp các vấn đề vướng mắc, các xung đột, mâu thuẫn, tranh chấp về dân sự có thể tiếp cận được cơ chế giải quyết một cách công bằng, thỏa đáng với kết quả khiến họ hài lòng). Qua đó, diễn giả đã tổng hợp lại các vấn đề nổi bật về quan điểm bảo đảm tiếp cận công lý trong tố tụng dân sự hiện nay ở Việt Nam như: xây dựng hệ thống cơ chế giải quyết tranh chấp dân sự đa dạng, không chỉ có tòa án mà còn có các thiết chế và phương thức khác để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người dân, giảm thiểu chi phí giải quyết tranh chấp, bảo đảm tương xứng giữa chi phí bỏ ra và lợi ích nhận được, xây dựng và hoàn thiện hệ thống tư pháp dân sự,…
Hội thảo cũng nghe phần trình bày tham luận của ThS. Cao Thị Lê Thương về “Đánh giá hiệu quả thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện nay”. Trong báo cáo, tác giả đã phân tích và đánh giá thực trạng thi hành án dân sự ở Việt Nam trong những năm gần đây, từ đó chỉ ra một số điểm bất cập như việc cung cấp thông tin về tài sản thi hành án, việc bảo quản tài sản thi hành án, về xử lý tài sản hộ gia đình khi thi hành án,… Tham luận cũng đưa ra đánh giá tổng quát về hiệu quả thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện nay và đưa ra một số giải pháp nhằm khắc phục hậu quả.
PGS.TS. Hà Thị Mai Hiên trao đổi tại hội thảo
Thảo luận tại hội thảo, PGS.TS. Hà Thị Mai Hiên cho rằng, Đề tài cần làm rõ hệ thống lý luận về khái niệm, quan điểm, học thuyết về công lý và tiếp cận công lý trong tố tụng dân sự, sau đó xác định được nghĩa vụ của các chủ thể để đảm bảo cho tiếp cận công lý được thực thi. Mặt khác, yêu cầu tiếp cận công lý phải thông qua một quá trình. Ngoài ra, Đề tài nên bám sát vào các nguyên tắc của tố tụng dân sự như quyền tự định đoạt của đương sự hay nguyên tắc tranh tụng vì đây là đặc thù của tố tụng dân sự, mang đặc điểm khác với các tố tụng khác.
Theo TS. Phạm Thị Thúy Nga (Viện Nhà nước và Pháp luật), cách hiểu truyền thống về tiếp cận công lý có hai cách: (i) Tiếp cận trong tố tụng dân sự; (ii) Tiếp cận của tất cả các hệ thống trong xã hội để đương sự có thể tìm kiếm được sự đền bù, bồi thường. Quan điểm thứ hai về tìm kiếm sự đền bù, bồi thường cũng là một nội dung rất quan trọng trong tiếp cận công lý, Chủ nhiệm đề tài nên tham khảo để hoàn thiện lý luận về tiếp cận công lý. Ngoài ra, trong quá trình nghiên cứu, Đề tài nên lưu ý đến một số đối tượng cần được quan tâm đặc biệt như phụ nữ, trẻ em, người nghèo, người khuyết tật,… có vướng mắc gì đặc biệt trong quá trình tiếp cận công lý. Nếu Đề tài đưa ra được những đặc điểm này thì đây là một điểm mới.
PGS.TS. Lê Mai Thanh (trái) và TS. Trần Văn Biên
Theo PGS.TS. Lê Mai Thanh (Viện Nhà nước và Pháp luật), mục tiêu và phạm vi của một đề tài là rất quan trọng vì hiện nay có thể nghiên cứu tiếp cận công lý theo hai hướng. Thứ nhất, quyền tiếp cận công lý là quyền cơ bản của con người. Thứ hai, tiếp cận công lý là một trong những nguyên tắc cơ bản của nhà nước pháp quyền mà thế giới công nhận. Dưới góc độ xã hội thì quyền tiếp cận công lý của mọi người là như nhau, không phân biệt đối xử trong các quá trình tiếp cận tố tụng dân sự. Các cơ hội được phân bổ rộng rãi, tố tụng phải mang lại hiệu quả, các biện pháp ngăn chặn hoặc chế tài phải có sẵn và cuối cùng là khôi phục quyền cho các đương sự.
Hội thảo cũng đã thu nhận những ý kiến, trao đổi của TS. Bùi Đức Hiển, TS. Trần Văn Biên, ThS. Nguyễn Đình Phong và các nhà khoa học khác về các nội dung liên quan đến đề tài.
Phát biểu kết thúc hội thảo, TS. Nguyễn Thị Thu Thủy cám ơn các thành viên đề tài, các nhà khoa học đã đưa ra các quan điểm, ý kiến quý báu đóng góp vào việc thực hiện đề tài. Ban chủ nhiệm sẽ tiếp thu để tiếp tục hoàn thiện đề tài.