Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh, phát biểu
khai mạc hội thảo
Tham dự Tọa đàm có PGS.TS. Nguyễn Đức Minh, Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật; TS. Phạm Thị Thúy Nga, Phó Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật; TS. Bạch Hồng Việt, Quyền Viện trưởng Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam (Viện TĐH&BKTVN). Về phía Đoàn TNCS Hồ Chí Minh Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, đ/c Vũ Thu Hà và đ/c Nguyễn Tuấn Anh, Ủy viên Ban chấp hành Đoàn TN Viện Hàn lâm, đã đến dự. Đông đảo các đoàn viên, nghiên cứu viên trẻ của hai Viện đã tham gia vào buổi sinh hoạt khoa học này.
Phát biểu khai mạc hội thảo, lãnh đạo hai Viện, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh và TS. Bạch Hồng Việt, khẳng định luôn ủng hộ các hoạt động khoa học do Đoàn TN tổ chức. Hội thảo này cũng như các hoạt động khoa học khác sẽ là cơ hội để các nhà nghiên cứu trẻ thể hiện năng lực của mình cũng như trao đổi, thảo luận để có thêm những thông tin, kiến thức hữu ích phục vụ cho công việc chuyên môn của mình.
ThS. Ngô Huy Biên (phải) và ThS. Nguyễn Tiến Đức đồng chủ trì hội thảo
ThS. Ngô Huy Biên (Chi đoàn Viện TĐH&BKTVN) và ThS. Nguyễn Tiến Đức (Chi đoàn Viện Nhà nước và Pháp luật) đồng chủ trì hội thảo.
Hội thảo đã thu nhận 10 tham luận của các bạn đoàn viên hai Viện, trong đó 05 tham luận được Ban tổ chức lựa chọn để trình bày trực tiếp tại hội thảo.
Mở đầu phiên thứ nhất của hội thảo là tham luận của ThS. Nguyễn Thanh Hà (Viện TĐH&BKTVN), “Tìm hiểu về nội hàm khái niệm thuật ngữ đặc khu kinh tế”. Bài viết tập trung tìm hiểu nội hàm khái niệm của thuật ngữ đặc khu kinh tế (ĐKKT) và các thuật ngữ có liên quan từ đó làm rõ các nội dung cơ bản mà các thuật ngữ này biểu thị, trên cơ sở đó rút ra bài học kinh nghiệm cho việc áp dụng ĐKKT vào Việt Nam. Tác giả đã giới thiệu và phân tích các thuật ngữ liên quan đến ĐKKT hiện nay là: Khu thương mại nước ngoài (tiếng Anh là: Foreign Trade Zone); Khu vực thương mại tự do (Free Trade Zone); Khu kinh tế đặc biệt (Special Economic Zone). Từ những phân tích này, tác giả cho rằng, các mô hình ĐKKT được quản lý và gọi tên bằng nhiều hình thức khác nhau, song về nội dung có một số đặc trưng sau:
- Là một bộ phận không thể tách rời của lãnh thổ quốc gia, thường có ranh giới địa lý riêng biệt;
- Có vị trí địa chiến lược của quốc gia (gần cảng biển, cảng hàng không, gần thị trường tiêu dùng lớn);
- Có những ưu đãi về chính sách tài chính, ngoại tệ, thủ tục hải quan;
- Có sức hấp dẫn lớn với các nhà đầu tư trong và ngoài nước về giá nhân công, ưu đãi thuế, kết cấu hạ tầng, quy trình quản lý hành chính,…;
- Ưu tiên xuất khẩu, thu hút chủ yếu vốn đầu tư nước ngoài, phát triển các loại hình kinh doanh hướng đến thị trường thế giới.
Tiếp theo, hội thảo lắng nghe tham luận “Tác động của ĐKKT đến đời sống xã hội” của ThS. Ngô Huy Biên (Viện TĐH&BKTVN). Tác giả nêu ra 3 tác động chính của ĐKKT đến đời sống xã hội, đó là: (i) Tạo ra việc làm trực tiếp và gián tiếp cho người lao động; (ii) Tạo ra nhiều việc làm cho lao động nữ; (iii) Ngầm hình thành kỹ năng trong công việc.
Việc xây dựng và phát triển kỹ năng nâng cao cho công nhân được thể hiện qua hai phương pháp. Một là, công nhân được đào tạo bổ sung bằng cách gửi đến các trụ sở chính của các doanh nghiệp nước ngoài hoặc nơi khác nhằm đào tạo tay nghề, đào tạo quản lý, đào tạo kỹ thuật viên cao cấp hơn. Hai là, dựa trên nhu cầu thực tế, chính phủ sẽ liên kết với các doanh nghiệp thành lập các trung tâm, trường học nhằm mục đích đào tạo, xây dựng và phát triển đội ngũ công nhân, kỹ thuật viên có tay nghề và kỹ năng cao.
Việc xây dựng, phát triển các ĐKKT một mặt giúp nền kinh tế ở một số quốc gia tăng trưởng nhưng mặt khác cũng gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống xã hội. Đó là tình trạng chênh lệch giàu nghèo gia tăng, tranh chấp về quyền sử dụng đất, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu. ThS. Ngô Huy Biên cung cấp những số liệu cụ thể về tình trạng chênh lệch giàu nghèo ở Trung Quốc, Ấn Độ, Brasil; những vụ biểu tình chống lại việc thu hồi đất ở Indonesia cũng như đưa ra thông tin về tình trạng ô nhiễm môi trường ở ĐKKT Thâm Quyến (Trung Quốc).
TS. Bùi Đức Hiển trao đổi tại hội thảo
Thảo luận về các tham luận đã trình bày, theo TS. Bùi Đức Hiển (Viện Nhà nước và Pháp luật), ĐKKT có một số đặc trưng cơ bản, đó là tổ chức chính quyền tinh gọn và chính sách ưu đãi ở mức cao hơn so với các khu kinh tế khác. TS. Hiển cũng cho rằng, việc xây dựng ĐKKT phải gắn với bảo đảm quyền con người và bảo đảm sự bình đẳng giữa các địa phương.
Nhìn nhận về việc xây dựng ĐKKT ở Việt Nam, ThS. Bùi Thị Hường (Viện Nhà nước và Pháp luật) nêu ý kiến, hiện nay chưa nên hình thành các ĐKKT mà cần phát triển các dự án kinh tế lớn vì mục đích chính vẫn là phát triển kinh tế. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy việc phát triển và hiệu quả từ các ĐKKT không chỉ toàn màu hồng.
Trong phiên này, hội thảo đã thu nhận những trao đổi, thảo luận của ThS. Trần Thị Hường (Viện TĐH&BKTVN), ThS. Nguyễn Thanh Tùng, ThS. Nguyễn Tiến Đức (Viện Nhà nước và Pháp luật) về các vấn đề: sự khác biệt giữa ĐKKT với các thuật ngữ khác như “khu công nghệ cao”, “khu công nghệ thông tin tập trung”; trật tự công (lao động nước ngoài, xung đột về văn hóa, công nhận tương đương về năng lực);…
ThS. Nguyễn Lê Dân trình bày tham luận
Sau đó, mở đầu phiên thứ hai của hội thảo là tham luận “Kinh nghiệm quốc tế về mô hình chính quyền ĐKKT” do ThS. Nguyễn Lê Dân thay mặt tập thể tác giả (ThS. Vũ Hoàng Dương là đồng tác giả) trình bày. Tác giả đã giới thiệu mô hình tổ chức chính quyền tại ĐKKT Thâm Quyển (Trung Quốc), ĐKKT của Philippines, Hàn Quốc và một số mơi khác. Trong số các ĐKKT trên thế giới, Thâm Quyến được đánh giá là thành công nhất. Chính quyền ở ĐKKT Thâm Quyến gọn nhẹ với 3 cấp hành chính, bộ máy điều hành linh hoạt, được điện tử hóa, không bị trùng chéo về chức năng, nhiệm vụ. Từ những phân tích về các mô hình chính quyền ĐKKT, bài viết kiến nghị, để hoạt động hiệu quả thì chính quyền ĐKKT phải có tính độc lập tương đối, tính tự chủ ở lĩnh vực kinh tế. Muốn vậy, cần giải quyết tốt mối quan hệ giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương theo hướng phải đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước cho chính quyền địa phương các đặc khu. Tuy nhiên, vẫn cần sự kiểm soát của chính quyền trung ương nhằm tránh tình trạng lạm quyền của chính quyền đặc khu.
Hội thảo tiếp tục diễn ra với tham luận của ThS. Nguyễn Thị Bảo Nga (Viện Nhà nước và Pháp luật), “Một số kinh nghiệm quản lý đất đai tại các ĐKKT Trung Quốc – Gợi mở cho Việt Nam”. Bài viết giới thiệu những kinh nghiệm quản lý đất đai cụ thể trong các lĩnh vực: quy hoạch đất; thu hồi, bồi thường, hỗ trợ tái định cư; giao đất, cho thuê đất và sử dụng đất. Từ đó gợi mở cho Việt Nam, một nước có chế độ sở hữu và quản lý đất đai gần giống Trung Quốc, trong việc xây dựng các quy định pháp luật liên quan đến nội dung này.
Trong phiên này, hội thảo cũng đã lắng nghe tham luận “Thực trạng của một số quốc gia Châu Á về vấn đề người lao động tại khu vực ĐKKT và gợi mở cho Việt Nam” của ThS. Phạm Hồng Nhật và NCV. Trần Tuấn Minh.
Hội thảo chụp ảnh lưu niệm
NCV. An Quang Thắng (Viện TĐH&BKTVN) đã có dịp đến ĐKKT Thâm Quyến. Anh cho biết, người dân Thâm Quyến có sự đồng lòng cao với công tác điều hành của chính quyền. Ngoài ra, các doanh nghiệp ở đây luôn nhận được sự hỗ trợ tối đa về mọi mặt từ chính quyền để tạo thuận lợi trong sản xuất, kinh doanh.
Nhận xét về các tham luận, TS. Phạm Thị Thúy Nga cho rằng, một số bài viết cần bổ sung trích dẫn cụ thể cũng như danh mục tài liệu tham khảo. Khi đưa ra đánh giá về các ĐKKT, nhà nghiên cứu cần nhìn nhận một cách thấu đáo dựa trên bối cảnh chính trị, kinh tế - xã hội vào thời điểm đó.
Vấn đề lao động nước ngoài cũng được nhiều nhà khoa học quan tâm. TS. Hoàng Kim Khuyên (Viện Nhà nước và Pháp luật) chia sẻ về việc quản lý lao động nước ngoài ở Việt Nam hiện nay đang gặp nhiều khó khăn và bất cập. Nếu Luật ĐKKT được thông qua thì những vướng mắc này có giải quyết được không? Theo ThS. Nguyễn Thanh Tùng, cần phải có các biện pháp, chính sách pháp luật để siết chặt việc quản lý lao động nước ngoài ở ĐKKT nhưng không ảnh hưởng đến chính sách thu hút đầu tư nước ngoài.
Phát biểu kết thúc hội thảo, ThS. Nguyễn Tiến Đức thay mặt Ban tổ chức cám ơn Lãnh đạo hai Viện đã nhiệt tình hỗ trợ về mặt khoa học và tài chính để tổ chức hội thảo. ThS. Đức cũng cám ơn các nhà khoa học đã trình bày báo cáo cũng như đưa ra nhiều ý kiến, thảo luận sôi nổi giúp hội thảo thành công tốt đẹp.