Các thành viên đề tài (từ trái sang): NCV. Trần Tuấn Minh, ThS. Lê Thị Hồng Xuân
và ThS. Nguyễn Ngọc Mai
Đề tài bao gồm 3 phần:
- Những vấn đề lý luận về so sánh quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự và một số nước trên thế giới;
- Những điểm tương đồng và khác biệt trong các quy định về hình phạt của pháp luật hình sự Việt Nam và một số nước trên thế giới;
- Kết luận về kết quả so sánh và những vấn đề đặt ra đối với việc hoàn thiện các quy định về hình phạt trong luật hình sự Việt Nam.
Đề tài lựa chọn ba nước Philippines, Nhật Bản và Anh để nghiên cứu so sánh về chế định hình phạt và các quy phạm pháp luật về hình phạt với pháp luật hình sự Việt Nam.
Về mặt lý luận, ThS. Nguyễn Ngọc Mai cho rằng, so sánh các quy định về hình phạt của pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự một số nước là việc vận dụng phương pháp luận và phương pháp của luật so sánh để tìm ra sự tương đồng và khác biệt giữa các quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự của Việt Nam và các quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự của các nước, đồng thời chỉ ra nguyên nhân của những sự tương đồng và khác biệt đó nhằm hiểu, hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định về hình phạt của Việt Nam.
Những điểm tương đồng và khác biệt lớn, có ý nghĩa quan trọng giúp Việt Nam có thêm kinh nghiệm trong công tác lập pháp cũng như áp dụng pháp luật được coi là những tương đồng, khác biệt điển hình. Tuy nhiên, không chỉ đơn thuần là tìm ra những tương đồng hay khác biệt trong ngôn ngữ hay câu chữ được sử dụng trong các quy định pháp luật mà sự tương đồng và khác biệt còn phải được làm rõ trong việc tòa án áp dụng các quy định về hình phạt giữa các nước.
Chế định hình phạt là một trong những chế định quan trọng nhất của pháp luật hình sự. Chế định hình phạt có khối lượng quy phạm khổng lồ quy định về mục đích, hệ thống, nội dung của từng hình phạt, quyết định hình phạt… Trong phạm vi của một đề tài cấp cơ sở, nhóm thực hiện đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu so sánh trong các đối tượng sau: nguồn luật chứa đựng các quy phạm pháp luật về hình phạt; khái niệm và mục đích hình phạt; hệ thống hình phạt; một số hình phạt với các chủ thể đặc biệt; quyết định hình phạt; miễn, giảm hình phạt.
Để lý giải được những tương đồng và khác biệt giữa các quy định về hình phạt của pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự các nước, đề tài cần làm rõ những nội dung sau:
- Các yếu tố kinh tế;
- Các yếu tố chính trị, hệ tư tưởng;
- Các yếu tố văn hóa – xã hội;
- Dòng họ pháp luật mà quốc gia lựa chọn.
Tiếp theo, ThS. Lê Thị Hồng Xuân trình bày quy định về hình phạt theo pháp luật hình sự Philippines đồng thời chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt khi so sánh với quy định về hình phạt ở Việt Nam. Bộ luật Hình sự Philippines ra đời năm 1932 và cho đến nay đã được sửa đổi, bổ sung nhiều lần. Nguồn pháp luật hình sự của nước này rộng hơn so với Việt Nam bởi các quy phạm hình sự được điều chỉnh không chỉ trong Bộ luật Hình sự mà còn được điều chỉnh cả trong các đạo luật chuyên ngành. Khác với Việt Nam, Bộ luật Hình sự Philippines không quy định khái niệm và mục đích của hình phạt.
Hệ thống hình phạt của Philippines cũng được chia thành hình phạt chính và hình phạt bổ sung. Trong đó, hình phạt chính gồm: hình phạt tử hình (đã được bãi bỏ từ năm 2006); các hình phạt đánh vào nhân thân người phạm tội (afflictive penalties); các hình phạt mang tính cải tạo (correctional penalties) và các hình phạt nhẹ (light penalties). Các hình phạt bổ sung gồm 6 loại: (i) Tước vĩnh viễn hoặc tạm thời mọi năng lực pháp luật; (ii) Tước vĩnh viễn hoặc tạm thời một lĩnh vực năng lực pháp luật nhất định; (iii) Đình chỉ việc đảm nhiệm chức vụ công, tước quyền bầu cử và ứng cử; (iv) Tước quyền làm cha mẹ; (v) Bồi thường, tịch thu phương tiện, công cụ và tiền phạm tội; (vi) Thanh toán các khoản chi phí.
Tác giả cũng giới thiệu hình phạt áp dụng với các chủ thể đặc biệt. Với người chưa đủ 18 tuổi, pháp luật hình sự Philippines quy định độ tuổi thấp nhấp có thể truy cứu trách nhiệm hình sự là từ 9 tuổi trở lên và hình phạt thấp hơn từ một đến hai bậc (tùy trường hợp) so với mức hình phạt chính áp dụng đối với người thành niên.
Nhìn nhận về các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ hình phạt, đề tài đã chỉ ra nhiều điểm tương đồng với pháp luật hình sự Việt Nam.
Tọa đàm tiếp tục lắng nghe NCV. Trần Tuấn Minh giới thiệu về quy định hình phạt theo pháp luật hình sự Nhật Bản. Nhìn chung, Bộ luật Hình sự nước này thể hiện mục đích của hình phạt là ngăn ngừa và giáo dục người phạm tội trở thành công dân lương thiện. Trong đó, ngoài các hình phạt tù, Nhật Bản chú trong đến các hình phạt lao động nhằm tạo cơ hội cho tội phạm có việc làm để tái hòa nhập xã hội. Ngoài ra, tuy là nước có nền kinh tế - xã hội phát triển hàng đầu thế giới nhưng quốc gia này vẫn áp dụng hình phạt tử hình.
TS. Đinh Thế Hưng bình luận tại tọa đàm
Bình luận tại tọa đàm, TS. Đinh Thế Hưng cho rằng, chủ đề của đề tài thú vị và việc nghiên cứu so sánh luật hình sự vào thời điểm này là rất cần thiết. Về mặt lý luận, theo TS. Hưng, đề tài cần nghiên cứu thêm các học thuyết về hình phạt: lý thuyết cổ điển là dựa vào tội phạm (hành vi) còn lý thuyết tân cổ điển dựa vào tội nhân (không chỉ hành vi mà còn nhìn nhận nhân thân của tội phạm). Đề tài cũng cần so sánh các công ước quốc tế có quy định về hình phạt vì đây là những giá trị chung về pháp luật hình sự.
Góp ý cho đề tài, TS. Bùi Đức Hiển cho rằng, đề tài cần đưa ra bộ khung lý thuyết so sánh, không chỉ nêu ra sự tương đồng và khác biệt mà còn cần chỉ ra nguyên nhân của sự tương đồng và khác biệt này.
Đề tài cũng nhận được những trao đổi, góp ý của PGS.TS. Lê Mai Thanh, TS. Nguyễn Linh Giang và TS. Phan Thanh Hà về các vấn đề: học thuyết công lý trừng phạt và công lý phục hồi; nghiên cứu khung lý thuyết về chính trị, lịch sử, văn hóa, tôn giáo ảnh hưởng thế nào đến triết lý luật hình sự;…
Buổi chiều cùng ngày, Đề tài cơ sở “Pháp luật về bảo đảm quyền trẻ em ở Việt Nam hiện nay” do ThS. Bùi Thị Hường là chủ nhiệm đã tổ chức buổi sinh hoạt khoa học. Các thành viên của đề tài là TS. Hoàng Kim Khuyên và NCV. Trần Thị Loan.
Đề tài này gồm có 3 chuyên đề:
- Những vấn đề chung về pháp luật bảo đảm quyền trẻ em ở Việt Nam;
- Thực trạng pháp luật về bảo đảm quyền trẻ em ở Việt Nam hiện nay;
- Kiến nghị hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền trẻ em ở Việt Nam.