Tham gia Tọa đàm có GS.TSKH. Đào Trí Úc, GS.TS. Võ Khánh Vinh, GS.TS. Lê Hồng Hạnh, GS.TS. Phạm Hồng Thái, GS.TS. Trần Ngọc Đường, GS.TS. Nguyễn Đăng Dung, GS.TS. Hoàng Thị Kim Quế và các nhà khoa học khác đến từ Bộ Tư pháp, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Luật Hà Nội cùng đông đảo cán bộ nghiên cứu của Viện Nhà nước và Pháp luật.
TS. Phạm Thị Thúy Nga, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh và PGS.TS. Nguyễn Thị Việt Hương
đồng chủ trì Tọa đàm (từ trái sang)
Tọa đàm do PGS.TS. Nguyễn Đức Minh - Chủ nhiệm đề tài, TS. Phạm Thị Thúy Nga – Phó Viện trưởng và PGS.TS. Nguyễn Thị Việt Hương (Thư ký đề tài) đồng chủ trì.
Mục tiêu tổng quát của Đề tài là nhằm làm sáng tỏ nội dung, vai trò của nguyên tắc pháp quyền; đánh giá thực trạng nguyên tắc pháp quyền ở Việt Nam hiện nay từ đó xây dựng luận cứ khoa học cho việc đề xuất các giải pháp đảm bảo thực hiện nhất quán, đồng bộ nguyên tắc pháp quyền trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Phát biểu mở đầu Tọa đàm, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh trình bày báo cáo đề dẫn khái quát những vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện nguyên tắc pháp quyền. Nguyên tắc này đã được Đảng Cộng sản Việt Nam ghi nhận trong Nghị quyết số 48/TW năm 2005 của Bộ Chính trị và trong Báo cáo chính trị của Đảng tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng. Theo PGS.TS. Nguyễn Đức Minh, ở Việt Nam, nguyên tắc pháp quyền là một khái niệm mới, chưa có nhận thức thống nhất về nội hàm và phạm vi biểu hiện của nó. Tư tưởng cốt lõi của pháp quyền là tính tối thượng của pháp luật. Như vậy, về phương diện nhận thức, pháp quyền giữ vị trí chi phối trong các mối quan hệ liên quan đến việc tổ chức và quản lý xã hội.
PGS.TS. Vũ Công Giao trình bày tham luận của mình
Tham luận đầu tiên do PGS.TS. Vũ Công Giao trình bày có chủ đề “Khái niệm, nội dung của nguyên tắc pháp quyền theo quan niệm của một số tổ chức, cá nhân trên thế giới”. Về khái niệm của thuật ngữ pháp quyền, theo từ điển Oxford, pháp quyền là sự hạn chế việc sử dụng quyền lực tùy tiện bằng cách ràng buộc quyền lực vào những đạo luật được xây dựng rõ ràng, chặt chẽ. Ông cho biết, thuật ngữ “nguyên tắc pháp quyền” (the principles of the Rule of Law) đã được sử dụng bởi Liên hợp quốc, các tổ chức quốc tế khác và nhiều cơ sở học thuật, nhà nghiên cứu trên thế giới như là những tư tưởng định hướng cho việc xây dựng mô hình nhà nước dân chủ, nhân quyền, quản trị tốt.
PGS.TS. Vũ Công Giao cho rằng, việc nghiên cứu về nguyên tắc pháp quyền ở Việt Nam là cần thiết và phù hợp, tuy nhiên cần phân biệt, làm rõ mối liên hệ giữa pháp quyền và nhà nước pháp quyền. Hiện tại ở Việt Nam chủ yếu nói đến Nhà nước pháp quyền và có xu hướng đồng nhất với pháp quyền. Sự đồng nhất như vậy sẽ bỏ qua hoặc coi nhẹ một số nội dung của nguyên tắc pháp quyền, ví dụ như: không tham nhũng, trật tự và an ninh, chính phủ mở, tư pháp dân sự,…
Tiếp đến, nhà khoa học Nguyễn Xuân Tùng (Bộ Tư pháp) đã báo cáo về “Khái niệm, nội dung của nguyên tắc pháp quyền xã hội chủ nghĩa”. Ngoài ra, TS Nguyễn Thái Dương (Trường Đại học Luật Hà Nội) có bài tham luận gửi đến Tọa đàm về chủ đề “Cần tiếp tục nghiên cứu xây dựng các khái niệm pháp quyền, nguyên tắc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam”.
Tọa đàm đã thảo luận sôi nổi với các ý kiến phát biểu của GS.TS. Trần Ngọc Đường, PGS.TS Nguyễn Như Phát, ThS Ngô Vĩnh Bạch Dương, GS.TS. Nguyễn Đăng Dung, GS.TS. Lê Hồng Hạnh, PGS.TS Nguyễn Minh Đoan, GS.TS. Hoàng Thị Kim Quế, GS.TSKH. Đào Trí Úc, GS.TS. Võ Khánh Vinh, GS.TS. Phạm Hồng Thái…
GS.TS. Võ Khánh Vinh
Bình luận về chủ đề của Đề tài, GS.TS. Võ Khánh Vinh nhận định, việc nghiên cứu về mặt lý luận của nguyên tắc pháp quyền cần phải nhìn nhận trong chiều dài của lịch sử, sự tiếp nhận của Việt Nam từ tư duy pháp lý của giới chính trị, nhà quản lý và nhà khoa học. Nói đến pháp quyền là nói đến tính thượng tôn của pháp luật. Vậy thì pháp luật ở đây được hiểu theo nghĩa nào? Theo GS.TS. Võ Khánh Vinh đó là pháp luật tự nhiên, biểu hiện ở lẽ công bằng, chân lý và phụng sự cho sự phát triển của xã hội. Đề tài cần luận giải cụ thể theo hướng này để từ đó đánh giá hoạt động lập pháp ở Việt Nam đã đúng pháp quyền hay chưa.
Nhận định về thuật ngữ pháp quyền, theo GS.TS. Phạm Hồng Thái cho rằng, pháp quyền được nhận thức cao hơn pháp luật. Khi nói đến Nhà nước pháp quyền, Đề tài cần tìm hiểu cặn kẽ mối quan hệ giữa Nhà nước với pháp luật, giữa Nhà nước với người dân. Ngoài ra, mối quan hệ giữa các tổ chức Đảng với bộ máy công quyền cũng là chủ đề cần được giải quyết trong Đề tài này.
GS.TS. Phạm Hồng Thái
TS. Nguyễn Linh Giang đã trình bày tham luận “Tư tưởng, nội dung nguyên tắc pháp quyền trong thực hiện quyền lực ở một số quốc gia”. Hai quốc gia được TS. Nguyễn Linh Giang lựa chọn nghiên cứu và phân tích là Pháp và Mỹ. TS. Nguyễn Linh Giang đã nêu ra một số nguyên tắc pháp quyền chính ở Pháp: (i) Mối quan hệ giữa Nhà nước và pháp luật. Nhà nước là chủ thể tạo ra pháp luật nhưng phải phục tùng các quy định của pháp luật; (ii) Tự do. Nguyên tắc này liên quan đến mối quan hệ giữa cá nhân với Nhà nước. Quyền lực nhà nước không chỉ tìm thấy sự hạn chế của mình trong các quyền căn bản của con người mà còn có trách nhiệm trong việc bảo vệ và bảo đảm các quyền đó; (iii) Dân chủ; (iv) Thẩm phán độc lập; (v) Đảm bảo tính tối thượng của Hiến pháp. Việc kiểm soát tính hợp hiến của các đạo luật được xem là điều kiện tiên quyết của Nhà nước pháp quyền.
TS. Nguyễn Linh Giang
Phát biểu tổng kết Tọa đàm, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh đã tổng hợp và chắt lọc những ý kiến, trao đổi quý báu của các đại biểu. PGS.TS. Nguyễn Đức Minh cám ơn các báo cáo viên, các nhà khoa học đã tham dự và tham gia thảo luận tại Tọa đàm. PGS.TS. Nguyễn Đức Minh cho rằng Tọa đàm đã cung cấp những chất liệu quý và những ý kiến gợi mở, góp ý cho ban chủ nhiệm Đề tài và các thành viên trong việc xây dựng và thực hiện các chuyên đề.