Viện Nhà nước và Pháp luật đã trải qua hơn 55 năm xây dựng và phát triển. Năm mươi lăm năm - đó là cả một chặng đường dài không ngừng phấn đấu và trưởng thành về mọi mặt của tập thể cán bộ, viên chức, người lao động Viện Nhà nước và Pháp luật.
Quá trình xây dựng và phát triển của Viện Nhà nước và Pháp luật trải qua bốn thời kỳ cơ bản:
- Thời kỳ 1959 - 1967: Tháng 8 năm 1959, Tổ Luật học thuộc Uỷ ban Khoa học Nhà nước - tiền thân của Viện Nhà nước và Pháp luật, được thành lập.
- Thời kỳ 1967 - 1986: Ngày 31/07/1969, trên cơ sở Tổ Luật học, Viện Luật học - một trong 5 viện thuộc cơ cấu tổ chức của Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam, được thành lập theo Nghị định số 117/CP của Hội đồng Chính phủ.
- Thời kỳ 1986 - 2004: Ngày 13/05/1986, theo Nghị định số 64/HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng, Viện Luật học được đổi tên thành Viện Nhà nước và Pháp luật trực thuộc Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia.
- Thời kỳ 2004 đến nay: Ngày 15/01/2004, theo Nghị định số 26/2004/NĐ-CP của Chính phủ, Viện Nhà nước và Pháp luật trực thuộc Viện Khoa học xã hội Việt Nam. Tên gọi của Viện Nhà nước và Pháp luật được giữ nguyên từ đó đến nay, mặc dù Viện Khoa học xã hội Việt Nam, nay là Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã được điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức vào các năm 2008, 2012, 2013, 2017 và 2022 (Nghị định số 108/2022/NĐ-CP của Chính phủ ngày 28/12/2022).