Tham dự hội thảo có GS.TS. Võ Khánh Vinh (nguyên Phó Chú tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), PGS.TSKH. Lương Đình Hải (Viện NC Con người, Gia đình và Giới), PGS.TS. Nguyễn Hoàng Anh (Trường Đại học Luật, Đai học Quốc gia Hà Nội), PGS.TS. Phạm Thị Thúy Nga (Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật) và đông đảo các thành viên của đề tài. PGS.TS. Nguyễn Đức Minh chủ trì tọa đàm.
GS.TS. Võ Khánh Vinh trình bày tham luận
Tọa đàm lắng nghe tham luận đầu tiên do GS.TS. Võ Khánh Vinh trình bày có chủ đề “Những nội dung nghiên cứu cơ bản về giá trị pháp quyền và phát huy giá trị pháp quyền trong hệ giá trị pháp quyền hiện nay ở Việt Nam”. Tác giả đã nêu ra những vấn đề chính cần nghiên cứu về giá trị pháp quyền, trong đó có vị trí, vai trò của giá trị pháp quyền, cụ thể:
- Là một phương thức, bảo đảm cho việc thực thi cho các giá trị quốc gia khác;
- Là một trụ cột cho sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững;
- Là nền tảng của sự ổn định chính trị và trật tự xã hội;
- Là điều kiện tiên quyết cho hợp tác, hội nhập quốc tế.
Tác giả cũng đặt ra các vấn đề liên quan đến pháp quyền trong kỷ nguyên mới của đất nước. Đó là pháp quyền dân chủ, pháp quyền nhân quyền, pháp quyền nhân văn, pháp quyền bền vững, pháp quyền sáng tạo. pháp quyền số... Trong đó, theo GS.TS. Võ Khánh Vinh, pháp quyền bền vững là mô hình pháp quyền mà trong đó pháp luật và thiết chế quyền lực được thiết kế mà bao giờ cũng có pháp luật và quyền lực được vận hành nhằm ổn định lâu dài của trật tự xã hội, khả năng thích ứng trước các biến đổi và sự hài hòa của các mục tiêu kinh tế, xã hội, môi trường.
Toàn cảnh tọa đàm
Từ những nghiên cứu giá trị pháp quyền, GS.TS. Võ Khánh Vinh đặt ra 7 phương diện về phát huy giá trị pháp quyền cần tìm hiểu, luận giải. Đó là:
- Nhận thức đúng và thống nhất về giá trị pháp quyền;
- Thể chế hóa đầy đủ nhất giá trị pháp quyền;
- Bảo đảm thực thi pháp luật một cách công bằng, nghiêm minh;
- Thiết lập, vận hành hiệu quả cơ chế kiểm soát quyền lực;
- Gắn phát huy giá trị pháp quyền với bảo đảm, bảo vệ quyền con người;
- Xây dựng văn hóa pháp quyền với ý thức thượng tôn pháp luật;
- Báo đảm tính động và khả năng thích ứng của giá trị pháp quyền.
Nói tóm lại, theo tác giả, phát huy giá trị pháp quyền là một quá trình thống nhất giữa nhận thức, thể chế hóa và thực thi, giữa thiết kế quyền lực và kểm soát quyền lực, giữa pháp luật và văn hóa pháp lý nhằm hiện thực hóa công lý, quyền con người và phát triển bền vững của xã hội.
PGS.TSKH. Lương Đình Hải với tham luận về nguồn lực nhận văn và giá trị pháp quyền ở Việt Nam hiện nay
Tiếp theo, PGS.TSKH. Lương Đình Hải trình bày báo cáo “Nguồn lực nhân văn và giá trị pháp quyền ở Việt Nam hiện nay: Một vài nội dung lý luận và phương pháp tiếp cận”. Nhìn từ nghĩa rộng, nguồn lực nhân văn là tập hợp tất cả các yếu tố do con người tạo ra, gắn với con người, mang tính văn hóa, tính tri thức, có giá trị, có năng lực của con người, có tác dụng thúc đẩy cho sự phát triển, tạo ra hiệu quả kinh tế, chính trị, tinh thần cho cộng đồng, quốc gia.
Theo tác giả, hệ giá trị pháp quyền là cốt lõi của mọi nền văn hóa. Xã hội ngày càng phát triển thì giá trị pháp quyền ngày càng đóng vai trò quan trọng. PGS.TSKH. Lương Đình Hải đã đề ra các chức năng của hệ giá trị pháp quyền, đó là: (i) Nhận thức; (ii) Đánh giá; (iii) Định hướng; (iv) Giảm sốc; (v) Chuẩn mực; (vi) Động lực. Để xác định được giá trị pháp quyền là gì, tác giả gợi mở một số cách tiếp cận: Xuất phát từ thực tế; Nghiên cứu lịch sử; Đối chiếu, so sánh và tiếp nhận thông tin từ quốc tế…
Sau đó, ThS. Chu Thị Thanh An (Viện Nhà nước và Pháp luật) giới thiệu với tọa đàm báo cáo về tính phổ biến và tính đặc thù của giá trị pháp quyền. Nhìn chung, báo cáo cho thấy pháp quyền mang tính phổ biến trên thế giới. Thời gian đầu, pháp quyền mới là tư tưởng. Sau đó, một số nước nâng cấp lên thành nguyên tắc. Rồi từ đó, nguyên tắc tiếp tục được chuyển hóa thành giá trị. Một vấn đề chính nữa trong báo cáo của tác giả là nhận thức về pháp quyền trên thế giới là khác nhau. Mỗi quan hệ giữa pháp quyền với các giá trị khác như dân chủ, quyền con người cũng có những tranh luận khác nhau. Có nhà khoa học cho rằng, pháp quyền và quyền con người phải đi liền với nhau nhưng có nhà khoa học khác thì chỉ ra điều ngược lại. Từ đó, có những đặc thù của giá trị pháp quyền. Những đặc thù này phụ thuộc vào bối cảnh, mục đích chính trị. Chẳng hạn, trong bối cảnh của Liên minh Châu Âu, pháp quyền thường được hiểu là một phần của bộ ba dân chủ, pháp quyền, nhân quyền. Do vậy, pháp quyền không chỉ mang tính hợp pháp mà còn bao hàm cả việc bảo vệ trật tự hiến định dân chủ, hệ thống tư pháp độc lập, kiểm soát quyền lực.
PGS.TS. Nguyễn Đức Minh (giữa) đề xuất khung phân tích, định hướng triển khai nghiên cứu của đề tài
Cuối tọa đàm, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh gợi mở, đề xuất khung phân tích, định hướng triển khai nghiên cứu, phát huy giá trị pháp quyền phục vụ phát triển đất nước trong giai đoan mới cho các thành viên đề tài. Mục tiêu chung của đề tài là làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn và đánh giá thực trạng phát huy giá trị pháp quyền ở Việt Nam; từ đó, đề xuất hệ thống các quan điểm, giải pháp và các điều kiện để bảo đảm thực hiện. Theo đó, đề tài cần nghiên cứu, nhận diện và làm rõ giá trị pháp quyền là gì, giá trị pháp quyền với pháp quyền khác nhau thế nào? Sau đó, đề tài cần tìm hiểu, nghiên cứu theo khung phân tích với các vấn đề khác liên quan đến: Mối quan hệ giữa giá trị pháp quyền với các giá trị quốc gia khác; Lịch sử hình thành tư tưởng về giá trị pháp quyền; Mục đích, ý nghĩa của việc nghiên cứu, phát huy giá trị pháp quyền… Và cuối cùng, đề tài cần đánh giá bối cảnh Việt Nam hiện nay tác động thế nào đến việc phát huy giá trị pháp quyền. Từ đó, xác định các yêu cầu đặt ra trong việc phát huy các giá trị pháp quyền phục vụ phát triển đất nước trong giai đoạn mới.
Thảo luận tại tọa đàm, PGS.TS. Phạm Thị Thúy Nga cho rằng, để đánh giá tiêu chí về pháp quyền, đề tài có thể đặt mục tiêu xây dựng bộ tiêu chí đánh giá giá trị pháp quyền Việt Nam. Nhìn nhận về 7 phương diện phát huy giá trị pháp quyền do GS.TS. Võ Khánh Vinh đề xuất, PGS.TS. Phạm Thị Thúy Nga gợi ý, các phương diện này nên chia thành 2 nhóm, nhóm với các giá trị pháp quyền mang tính cơ bản, chung và nhóm với các giá trị pháp quyền mang tính đặc thù Việt Nam chứ không để chung một nhóm. Bởi nếu để chung thì các nhà khoa học sẽ soi từ nhận thức chung của khoa học thế giới về pháp quyền cũng như giá trị pháp quyền.
PGS.TS. Phạm Thị Thúy Nga phát biểu thảo luận
Tọa đàm cũng đón nhận những ý kiến trao đổi, thảo luận của các nhà khoa học về các vấn đề liên quan đến chủ đề của đề tài. Phát biểu kết thúc tọa đàm, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh cám ơn các đại biểu, nhà khoa học đã nhiệt tình tham dự, báo cáo tham luận, phát biểu ý kiến.