Quang cảnh phiên họp
Chuyển đổi số, giảm thủ tục và chống thất thu trong quản lý thuế
Tờ trình của Chính phủ nêu rõ, việc sửa đổi Luật Quản lý thuế là cần thiết nhằm khắc phục những bất cập của luật hiện hành sau hơn 5 năm thực hiện, đồng thời thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước về chuyển đổi số. Mục đích ban hành của dự án Luật được xác định rõ ràng qua sáu trụ cột chính, trong đó nổi bật là đẩy mạnh hiện đại hóa và chuyển đổi số toàn diện công tác quản lý thuế, tập trung vào ba yếu tố: tạo thuận lợi cho người nộp thuế, nâng cao hiệu lực quản lý và số hóa quy trình nghiệp vụ. Cắt giảm triệt để thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp và người dân, thúc đẩy phân cấp, phân quyền. Đồng thời, triển khai thủ tục thuế trực tuyến toàn trình, không phụ thuộc địa giới hành chính, hướng đến mô hình “một cửa số” duy nhất.
Ngoài ra, dự thảo luật hướng tới hoàn thiện khung pháp lý để quản lý hiệu quả các mô hình kinh tế mới như kinh tế số, thương mại điện tử, tài sản số và đặc biệt là xóa bỏ thuế khoán đối với hộ kinh doanh, khuyến khích các hộ này chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp. Tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm hành vi trốn thuế và gian lận thuế, qua đó nâng cao mức độ tuân thủ pháp luật.
Quan điểm xây dựng dự án Luật thể hiện tinh thần cải cách mạnh mẽ của Chính phủ, đặc biệt là trong tư duy quản lý. Luật nhấn mạnh việc cải cách triệt để công tác quản lý thuế, tái thiết kế quy trình nghiệp vụ và hệ thống công nghệ thông tin tích hợp, tự động, liên thông dữ liệu đa ngành. Một trong những điểm đột phá là loại bỏ tư duy “không biết vẫn quản”, thay vào đó là tăng cường phân cấp, thúc đẩy tuân thủ tự nguyện và quản lý rủi ro hiệu quả. Điều này đồng thời giúp bảo vệ cán bộ trong thi hành công vụ, xác định rõ trách nhiệm và quyền hạn của cơ quan thuế và công chức thuế. Việc xây dựng Luật cũng nhằm bảo đảm phù hợp thông lệ quốc tế, tạo nền tảng cho việc tham gia sáng kiến thuế toàn cầu.
Với bố cục gồm 9 Chương và 53 Điều, dự thảo Luật đưa ra nhiều thay đổi cơ bản, giải quyết các vấn đề cấp bách của thực tiễn như sửa đổi quy định về khai thuế, tính thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh. Theo đó, các đối tượng này sẽ tự xác định nghĩa vụ thuế phải nộp căn cứ vào doanh thu thực tế hằng năm từ hoạt động sản xuất, kinh doanh, chấm dứt hình thức thuế khoán. Đây là một bước tiến quan trọng, thúc đẩy tính minh bạch và khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân.
Luật cũng bổ sung đối tượng áp dụng là tổ chức, cá nhân nước ngoài có phát sinh thu nhập tại Việt Nam, đặc biệt là những đối tượng có hoạt động kinh doanh trên nền tảng thương mại điện tử, nền tảng số khác. Đồng thời, bổ sung nội dung quản lý thuế đối với các giao dịch xuyên biên giới, kinh tế số, thương mại điện tử, tài sản số và loại hình kinh tế mới phát sinh.
Ngoài ra, dự thảo Luật đưa ra những quy định nhằm hiện đại hóa thủ tục hành chính, sửa đổi quy định mã số thuế cá nhân là số định danh cá nhân được cấp theo pháp luật về căn cước; bổ sung quy định cơ quan thuế thực hiện quản lý theo phân nhóm người nộp thuế để đánh giá mức độ rủi ro, tuân thủ. Dự án Luật Quản lý thuế (sửa đổi) được kỳ vọng sẽ tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho một ngành thuế hiện đại, tinh gọn, hiệu quả, đóng góp vào việc cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh và đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước trong giai đoạn mới.
Thẩm tra sơ bộ Dự án Luật Quản lý thuế (sửa đổi), liên quan tới xây dựng lực lượng quản lý thuế (Điều 9), Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính ủng hộ việc có chế độ để bổ sung thu nhập cho cán bộ thuế do áp lực công việc lớn, nhưng nhấn mạnh việc đưa quy định thưởng cho cơ quan quản lý thuế vào Luật hiện chưa có cơ sở chính trị cần thiết. Các Nghị quyết của Đảng và Quốc hội đã quy định bãi bỏ các khoản chi ngoài lương từ ngân sách nhà nước. Do đó, đề nghị Chính phủ báo cáo Bộ Chính trị cho ý kiến về chính sách này.
Về quy định khai bổ sung hồ sơ khai thuế (Điều 12), Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đề nghị cơ quan soạn thảo không bổ sung nội dung giao Chính phủ quy định các trường hợp được khai bổ sung sau khi cơ quan có thẩm quyền đã công bố quyết định thanh tra, kiểm tra. Lý do đưa ra là Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14 từng cho phép khai bổ sung trong trường hợp này, nhưng sau rà soát đã được xác định là có sơ hở, bất cập, có khả năng dẫn đến tiêu cực. Luật số 56/2024/QH15 đã sửa đổi theo hướng không cho phép khai bổ sung khi đã có quyết định thanh tra, kiểm tra.
Đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh chuyển từ cơ chế khoán sang kê khai, Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị cơ quan soạn thảo tính toán, đánh giá tác động cụ thể về sự thay đổi trong nghĩa vụ thuế (thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân). Nếu sự thay đổi là quá lớn, cần cân nhắc điều chỉnh lại các mức thuế suất trong các luật chính sách để gánh nặng thuế không ảnh hưởng quá lớn, phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 68-NQ/TW và mục tiêu cải thiện đời sống người dân.
Ngoài ra, Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính cũng đề nghị làm rõ nhiều vấn đề liên quan đến quy định hoàn thuế tự động như cơ sở, điều kiện xác định trường hợp nào được hoàn thuế tự động và trách nhiệm của chủ thể trong trường hợp sai sót.
Thúc đẩy luật quản lý thuế hiện đại, minh bạch, chống thất thu
Các thành viên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đánh giá, dự án Luật Quản lý thuế (sửa đổi) quy định toàn diện và chi tiết các khía cạnh của quản lý thuế, bao gồm đăng ký thuế, khai thuế, nộp thuế, kiểm tra thuế, ấn định thuế, hóa đơn điện tử, hợp tác quốc tế, quyền nghĩa vụ người nộp thuế, xử lý vi phạm… phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, tạo động lực cho phát triển kinh tế tư nhân.
Cho ý kiến về dự án Luật Quản lý thuế (sửa đổi), Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Trường Giang nêu lên ba vấn đề lớn được cho là chưa thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành và các quy định liên quan. Cụ thể, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đề nghị rà soát việc sử dụng khái niệm “hộ gia đình” trong dự thảo, vì khái niệm này đã không còn trong Luật Đất đai. Về việc xác định hoàn thành nghĩa vụ thuế tại Điều 17, dự thảo Luật cần thống nhất với Luật Doanh nghiệp. Theo Luật Doanh nghiệp, doanh nghiệp chỉ được giải thể khi đã thanh toán hết các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác (bao gồm cả thuế). Tuy nhiên, dự thảo lại quy định giao chủ sở hữu doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ thuế khi hợp danh giải thể, phá sản mà chưa hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế, điều này được Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đánh giá là chưa thống nhất.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Trường Giang phát biểu tại phiên họp
Bên cạnh đó, quy định tại khoản 1 Điều 38 của dự thảo Luật về việc công chức quản lý thuế không phải chịu trách nhiệm về nội dung trong hồ sơ, văn bản đã được cơ quan/người có thẩm quyền khác chấp thuận, thẩm định, phê duyệt được nhận định là chưa thống nhất với Luật Cán bộ, công chức. Luật Cán bộ, công chức yêu cầu công chức phải thực hiện đúng, đầy đủ và chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao. Hơn nữa, quy định này cũng được cho là rộng hơn so với Luật Chứng khoán, vốn chỉ giới hạn việc không chịu trách nhiệm đối với những vi phạm của tổ chức, cá nhân xảy ra trước và sau khi nộp hồ sơ hợp lệ.
Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đặc biệt lưu ý về khoản 7 Điều 39, cho phép cơ quan nhà nước, tổ chức được giao thu phí, lệ phí (như đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp) được áp dụng thẩm quyền của cơ quan quản lý thuế. Phó Chủ nhiệm Nguyễn Trường Giang cho rằng việc này là chưa phù hợp, việc cho phép một tổ chức như chi nhánh ngân hàng được ủy nhiệm thu thuế, nhưng lại được áp dụng các biện pháp kiểm tra thuế, ấn định thuế, cưỡng chế, xử phạt hành chính... theo thẩm quyền của cơ quan quản lý thuế là không rõ ràng và không phù hợp.
Vấn đề quản lý thuế và chống gian lận thuế được Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương đề cập, đặc biệt trong bối cảnh các hành vi gian lận ngày càng tinh vi và phức tạp. Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương nêu thực tế, công cụ và năng lực giám sát của cơ quan thuế hiện còn hạn chế, thiếu cơ chế thông tin tự động và trao đổi giữa các nước, cũng như thiếu các giải pháp công nghệ để kịp thời phát hiện và ngăn chặn hành vi gian lận. Từ đó, Phó Chủ tịch Quốc hội kiến nghị cần đổi mới toàn diện khung pháp lý cũng như công cụ quản lý để kiểm soát hiệu quả vấn đề này.
Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương băn khoăn về sử dụng mã số thuế cá nhân gắn với số định danh cá nhân và quy định tự xác định đối tượng chịu thuế hoặc không chịu thuế, việc sửa đổi như vậy đã đủ để khắc phục những hạn chế, bất cập như báo cáo đã chỉ ra hay chưa. Ngoài ra, việc kinh doanh trên nền tảng thương mại điện tử và trực tuyến hiện nay cũng đặt ra yêu cầu cao về chống thất thu thuế.
Về đối tượng quản lý, một nội dung được Phó Chủ tịch Quốc hội quan tâm là bổ sung trường hợp phải hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế trước khi xuất cảnh đối với cá nhân là người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp, hợp tác xã không còn hoạt động tại địa chỉ đăng ký mà chưa hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế. Đây là đối tượng mới được quy định trong Nghị định 49 của Chính phủ. Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương đề nghị cần có báo cáo tổng kết thực tiễn để cung cấp thêm căn cứ cho việc đưa đối tượng này vào luật. Đồng thời, kiến nghị cần rà soát các quy định về thẩm quyền kiểm tra, thanh tra của cơ quan thuế. Việc chuyển chức năng thanh tra chuyên ngành sang kiểm tra chuyên ngành theo các nghị quyết của Quốc hội có thể tạo ra "khoảng trống pháp lý" trong việc thanh tra và kiểm tra về thuế hay không là điều cần được xem xét kỹ lưỡng.
Đồng tình với Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Lâm Văn Mẫn cho rằng, cần tăng cường quy định về xử lý vi phạm trong lĩnh vực kinh tế số và thương mại điện tử. Tại Điều 8 và Điều 45 của dự thảo Luật liệt kê một số hành vi bị nghiêm cấm, Thường trực Hội đồng Dân tộc nhận thấy cần cụ thể hóa thêm hình thức vi phạm trong bối cảnh nền tảng thương mại điện tử, ví dụ như sử dụng phần mềm gian lận để tạo hóa đơn điện tử giả hoặc không ghi nhận đầy đủ giao dịch trên nền tảng số.
Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Lâm Văn Mẫn đề nghị tiếp tục chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông tin, bổ sung quy định về bảo mật dữ liệu, quyền riêng tư của người nộp thuế, trách nhiệm của các bên liên quan trong đảm bảo hệ thống thông tin điện tử. Thường trực Hội đồng Dân tộc đề nghị có quy định về bảo vệ quyền lợi của người nộp thuế trong trường hợp xảy ra sự cố công nghệ khiến người nộp thuế không thể thực hiện nghĩa vụ thuế đúng thời hạn. Chủ tịch Hội đồng Dân tộc nhấn mạnh, việc bổ sung, điều chỉnh các nội dung này sẽ giúp Luật Quản lý thuế sửa đổi phù hợp hơn với thực tiễn kinh tế số, tăng cường hiệu quả quản lý thuế và đảm bảo tính công bằng, minh bạch trong việc thu thuế. Điều chỉnh này cũng sẽ giúp người nộp thuế dễ dàng hơn trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế và giảm thiểu rủi ro pháp lý.
Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, trước yêu cầu phát triển kinh tế số, thương mại điện tử và nhu cầu hiện đại hóa quản lý nhà nước, Luật Quản lý thuế hiện hành đã bộc lộ nhiều điểm cần cập nhật. Chủ tịch Quốc hội thống nhất với mục tiêu chuyển đổi mô hình quản lý từ kiểm soát sang phục vụ người nộp thuế, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI). Điều này nhằm giảm gánh nặng hành chính, tinh gọn tổ chức bộ máy và xây dựng hệ thống quản lý thuế công bằng, hiệu quả.
Nhiều điểm mới quan trọng trong dự án Luật được Chủ tịch Quốc hội lưu ý, bao gồm: phân loại người nộp thuế theo rủi ro, ngành nghề để sử dụng AI tự động hóa đánh giá, giảm can thiệp thủ công; xóa bỏ hình thức thuế khoán với hộ kinh doanh từ năm 2026; xây dựng hệ sinh thái thuế điện tử kết nối dữ liệu và tăng cường hợp tác quốc tế, đặc biệt trong công tác chống chuyển giá.
Về việc cho phép sử dụng định danh cá nhân làm mã số thuế cũng được đề xuất nhằm cải thiện thủ tục hành chính, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, cần đặc biệt lưu tâm đến cơ chế bảo mật để tránh rò rỉ dữ liệu doanh nghiệp. Chủ tịch Quốc hội cũng yêu cầu làm rõ các vấn đề kiểm tra, ấn định, cưỡng chế thuế, đồng thời bổ sung cơ chế cho các tổ chức tái chế được khấu trừ/nộp thay để hỗ trợ kinh tế tuần hoàn và thu thuế đối với cá nhân thu gom chất thải. Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, việc thông qua Luật Quản lý thuế (sửa đổi) là kỳ vọng lớn của cộng đồng doanh nghiệp trong nước và nước ngoài, góp phần ổn định sản xuất kinh doanh trong bối cảnh nền kinh tế còn nhiều khó khăn.
Tiếp thu ý kiến thành viên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội nêu, Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn giải trình một số nội dung liên quan tới việc quản lý thuế trong lĩnh vực thương mại điện tử. Bộ Tài chính sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương, rà soát kỹ lưỡng nội dung của Luật Quản lý thuế (sửa đổi) với Luật Thương mại điện tử, đảm bảo hiệu quả quản lý thuế, khuyến khích mạnh mẽ việc sử dụng hóa đơn điện tử và cơ chế tố giác các hành vi vi phạm.
Vấn đề trích thưởng trên số thu ngân sách vượt dự toán cho công chức ngành thuế và hải quan, Thứ trưởng Cao Anh Tuấn cho biết, theo báo cáo, trước đây, cơ quan thuế và hải quan từng được áp dụng cơ chế tài chính và thu nhập đặc thù, cho phép trích 1,8% (thuế) và 2,1% (hải quan) trên số thu để chi cho bộ máy, hiện đại hóa và đầu tư. Tuy nhiên, cơ chế này hiện đã được thay thế bằng việc chỉ trích thưởng khi vượt dự toán. Theo dự thảo nghị định mới, mức trích thưởng dự kiến là 10% trên số vượt thu so với dự toán hằng năm, với tổng kinh phí dự kiến khoảng 8.000 tỷ đồng mỗi năm, mức thưởng tối đa không quá một lần tiền lương đối với công chức, người lao động. Thứ trưởng Cao Anh Tuấn nhấn mạnh, việc này nhằm thực hiện Nghị quyết 27 của Trung ương về trả lương theo vị trí việc làm và đãi ngộ xứng đáng theo năng suất lao động, việc trao cơ chế trích thưởng sẽ là động lực khuyến khích cán bộ nỗ lực phấn đấu vượt thu.
Kết luận nội dung họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát để đảm bảo thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng, hoàn thiện chính sách, pháp luật về quản lý thuế, đảm bảo tuân thủ Hiến pháp, đồng bộ thống nhất với các luật, nghị quyết do Quốc hội ban hành. Đánh giá kỹ tác động, rà soát để đảm bảo sửa đổi luật giải quyết được các khó khăn vướng mắc hiện nay, tạo đột phá về ứng dụng công nghệ thông tin, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số trong quản lý thuế.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải phát biểu
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải lưu ý, Luật cần thực hiện đúng quan điểm Nghị quyết 27 là quy định các vấn đề đã chín, đã đủ rõ, thực tiễn chứng minh là đúng, có sự đồng thuận, thống nhất cao, thực hiện nghiêm quy định 178 về kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật. Những vấn đề mới, lớn, vượt thẩm quyền của Quốc hội, Chính phủ cần báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền để có cơ sở chính trị, lưu ý quy định của cơ quan thuế được thưởng khi tổ chức thu vượt dự toán Quốc hội quyết định hằng năm, Chính phủ cần xin ý kiến cấp có thẩm quyền trước khi trình Quốc hội.
(Nguồn: Cổng TTĐT Quốc hội)