15/05/2025
Xuôi theo Quốc lộ 1A đi về phía Nam, cách Thủ đô Hà Nội khoảng 60km là đến thành phố Phủ Lý thuộc tỉnh Hà Nam. Nơi đây có một làng Việt cổ tên gọi Phù Lão (xưa kia còn có tên gọi là xã Bất Đoạt) thuộc xã Kim Bình, thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam. Kim Bình là một trong 21 đơn vị hành chính cấp xã, phường trực thuộc thành phố Phủ Lý với diện tích 6,19km2; gần địa giới xã có Quốc lộ 21B và Quốc lộ 1A chạy qua. Cao tốc CT01 chạy cách trung tâm xã khoảng 9km. Từ trung tâm xã đến trung tâm hành chính tỉnh khoảng 6km; đến trung tâm hành chính thành phố Hà Nội khoảng 60km. Giao thông theo trục đường thiên lý Bắc – Năm thuận lợi cho việc giao thương; bên cạnh đó còn có hệ thống sông ngòi chằng chịt, thuận lợi cho giao thông đường thủy.
So với nhiều địa phương khác trong vùng, địa danh Phù Lão ít được ghi chép trong sử sách. Chỉ từ thế kỷ XIX trở về sau mới có nhiều thông tin hơn để nhận biết về làng Phù Lão cũng như các làng, xã khác của thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam.
Đối với riêng TS. Trương Vĩnh Khang, cái tên Phù Lão thật thân thương và gần gũi. Chính ở nơi đây, ông bà, cha mẹ của tác giả đã sinh ra, lớn lên và trưởng thành. Nó cũng gắn bó với tác giả từ thuở ấu thơ và suốt chặng đường phát triển sau này. Từ khi trưởng thành, TS. Trương Vĩnh Khang luôn trăn trở về cách thức của riêng mình nhằm góp phần vào việc phát huy những giá trị văn hóa truyền thống để xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp trong thời đại mà Đảng và Nhà nước ta đã xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực, là nguồn lực nội sinh quan trọng của phát triển.
Với nhận thức Phù Lão là vùng đất còn bảo lưu được nhiều yếu tố văn hóa truyền thống, trải qua bao nắng dãi mưa dầm, bao phen đổi dời của thời thế, nhưng tại nơi đây vẫn còn những hình ảnh thân thương với cây đa – giếng nước – mái đình. Người dân Phù Lão chân chất, thật thà, sớm tối làm bạn với con trâu – cái cày – thửa ruộng. Trong mái nhà giản dị nhựng đầm ấm tình nghĩa cha con, vợ chồng, người Phù Lão không quên giữ cho mình và con cháu những thuần phong mỹ tục mà ông cha trao lại. Trong làng, ngoài xã những sinh hoạt văn hóa cộng đồng của người dân nơi đây tạo nên một nét “văn hóa làng” đặc trưng của người dân trấn Sơn Nam Thượng. Mặc dù có vị trí địa lý khá gần với kinh đô Thăng Long xưa và Thủ đô Hà Nội ngày nay, nhưng những nét văn hóa truyền thống của người Phù Lão không bị tác động nhiều như một số nơi khác. Đó là những tài sản vô cùng quý giá mà người Phù Lão đã lưu giữ được không chỉ cho mình mà còn cho con cháu nhiều thế hệ mai sau.
Tuy trải qua nhiều biến đổi thăm trầm, phân chia, tách nhập nhưng tên gọi Bất Đoạt – Phù Lão – Kim Bình và những di sản văn hóa cổ truyền của làng quê luôn in sâu đậm trong lòng người dân làng Phù Lão nói riêng và nhân dân Kim Bình, Phủ Lý, Hà Nam nói chung, trong đó có những người dân vì cuộc sống mưu sinh đã phải rời xa quê nhà “chiêm khê mùa thối” đến các vùng quê khác trên địa bàn cả nước và thậm chí là định cư ở nước ngoài.
Với mục đích làm cho người dân Phù Lão nói chung, người dân Phù Lão xa xứ nói riêng luôn gắn bó với quê hương, hướng về nguồn cội, nơi có nhiều phong tục tập quán cổ truyền, thần tích – thần sắc phong phú, cùng nhau bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa của vùng quê Phù Lão, Kim Bình nói riêng, vùng chiêm trũng Hà Nam nói chung, góp phần xây dựng quê hương ngày càng đẹp giàu, trên cơ sở những thư tịch Hán Nôm đã sưu tầm được và kết quả khảo sát thực tế trên địa bàn, TS. Trương Vĩnh Khang tiến hành biên soạn cuốn sách “Làng cổ Phù Lão: Thần tích và phong tục qua thư tịch Hán Nôm”.
Để hoàn thành cuốn sách này, tác giả đã tiến hành nghiên cứu điền dã tại các di tích lịch sử - văn hóa – tôn giáo – tín ngưỡng vùng quê Phù Lão, Kim Bình; sưu tầm, khảo cứu các thư tịch cổ về thần tích – thần sắc, tục lệ, địa bạ, văn bia liên quan đến vùng quê này hiện đang lưu giữ tại các thư viện của Viện Nghiên cứu Hán Nôm và Viện Thông tin Khoa học xã hội thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam; tham khảo các tài liệu nghiên cứu về làng xã cổ truyền của các nhà nghiên cứu đi trước.
Cuốn sách được kết cấu thành 2 chương cùng danh mục tài liệu tham khảo.
Chương 1: Lịch sử làng cổ Phù Lão. Chương sách đề cập tới các chủ đề như: Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên và địa giới hành chính; Tình hình kinh tế - xã hội; Cơ cấu tổ chức làng truyền thống; Hương ước và tục lệ làng; Các di tích thờ cúng; các lễ tiết thờ cúng.
Chương 2: Thư tịch Hán Nôm về thần tích và phong tục làng cổ Phù Lão. Ở chương này, mỗi thư tịch Hán Nôm được trình bày thành 3 phần theo thứ tự: phần chữ Hán Nôm; phần phiên âm và phần dịch nghĩa. Các thư tịch Hán Nôm được bố cục theo các nội dung sau: Thần tích – thần sắc; Phong tục tập quán; Văn bia; Địa bạ cổ.
Cuối cuốn sách là danh mục tài liệu tham khảo gồm 6 tư liệu gốc và 10 tài liệu tham khảo.
Cuốn sách là kết quả khảo cứu công phu của tác giả nhằm tri ân các bậc tiền bối đã có công xây dựng và phát triển làng Phù Lão, xã Kim Bình, thành phố Phù Lão, tỉnh Hà Nam trong lịch sử và hiện tại, đồng thời nhắc nhở người dân nơi đây, đặc biệt là thế hệ trẻ thời đại 4.0 hãy bảo tồn và phát huy những phong tục tập quán tốt đẹp của người xưa để lại nhằm xây dựng đời sống văn hóa mới đậm đà bản sắc dân tộc trên quê hương của mình.
Mặt khác, kết quả nghiên cứu cùng những tư liệu Hán Nôm quý hiếm trong cuốn sách này là tài liệu hữu ích giúp các cấp chính quyền địa phương trong việc lập quy hoạch bảo tồn và khôi phục lại những phong tục tập quán tốt đẹp cùng các di tích văn hóa cổ truyền nói chung, các di tích tôn giáo – tin ngưỡng nói riêng trên địa bàn làng Phù Lão nhằm góp phần phát huy những giá trị văn hóa truyền thống phục vụ cho công cuộc xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Trân trọng giới thiệu cuốn sách đến bạn đọc.